De tuinen van Buitenzorg

Portret van een moeder

Jan Brokken heeft met De tuinen van Buitenzorg weer een prachtig boek aan zijn al omvangrijke oeuvre toegevoegd. Zijn ouders Han en Olga (25 en 23 jaar oud) emigreerden in 1935 naar Nederlands Indië. Han was theoloog en Olga ging mee, omdat een vrouw haar man volgt (zeker in die tijd). Ze bouwde een heel eigen leven op. Ze verdiepte zich in het Maleis en allerlei dialecten van daar onder de bezielende leiding van professor Cense en doctor Matthes. Ook gaf ze naailessen aan de vrouwen van de kampong om ook met hen een goed contact op te bouwen.

Tijdens haar verblijf schrijft ze brieven aan haar zus Noor in Nederland over het land, de prachtige natuur, de cultuur, de verschillende godsdiensten en de leefgewoonten. Tijdens hun verblijf in Indië krijgen Han en Olga twee zonen, Boris en Michiel. De auteur is pas in 1949 geboren. Toen waren zijn ouders weer in Nederland, omdat ze in 1947 gerepatrieerd waren en niet meer terug mochten keren: Han kreeg zijn ontslag. In een klein dorp bij Rotterdam vestigde hij zich als dominee. Jan Brokken heeft zijn moeder alleen gekend als de stijve domineesvrouw. Van zijn tante Noor kreeg hij, nadat zijn moeder was overleden, drie fotoalbums en 39 brieven die van zijn moeder afkomstig waren, om ook de moeder te leren kennen zoals ze in Indië geleefd en gewerkt had. Daarin ontdekte hij een totaal andere kant van zijn moeder: levenslustig en strijdbaar.

Pas als de auteur een muziekstuk hoort van Leopold Godowsky, wordt zijn interesse gewekt om echt onderzoek te gaan doen naar wie zijn moeder vroeger was. De titel van het muziekstuk was De tuinen van Buitenzorg, onderdeel van de Java Suite, die uit veertien delen bestaat. Het stuk was geïnspireerd op de botanische tuinen in Bogor. De gamelan is duidelijk te horen in de pianomuziek van Godowsky. Olga wandelde ook door deze tuinen, uit de brieven bleek hoe gelukkig ze daar was en hoe ze genoot van de muziek. Zelf is Jan Brokken twee maal in Indonesië geweest, ook hij heeft gewandeld in die tuinen.

Het boek De tuinen van Buitenzorg beschrijft veel meer dan de zoektocht naar een moeder. Veel informatie wordt gegeven over Godowsky en hoe hij tot het componeren van de suite kwam. Ook de liefde voor literatuur wordt op veel manieren belicht. We lezen veel over het landschap en de prachtige natuur, de dialecten zoals het Makkasaars en Boeginees, de verschillende godsdiensten, rituelen en cultuur. Als ook WO II uitbreekt in Nederlands Indië, wordt het leven totaal anders. De briefwisseling stopt dan, informatie over die tijd heeft de auteur verkregen door zijn vader te interviewen. Wat nog wel duidelijk wordt, is de pijn die Olga heeft ervaren als ze met haar beide zoontjes op een vrachtwagen afgevoerd wordt naar een oorlogskamp en met stenen bekogeld wordt door de vrouwen met wie ze jaren heeft samengeleefd.

De schrijfstijl van Brokken is krachtig en geeft voortreffelijk de sfeer van Nederlands Indië weer, het prachtige landschap, het mysterieuze, de schoonheid. Uit alles blijkt hoeveel Olga gehouden heeft van haar land, hoe graag ze er, zelfs na de verschrikkingen van de oorlog, was blijven wonen. Ze had er zoveel moeite mee om terug te gaan, dat ze zelfs niet meer kon luisteren naar gamelanmuziek toen ze terug in Nederland was. Of zoals ze zelf zegt: “Nergens zoveel geleden, nergens zo intens geleefd.”

Om nog beter de sfeer te proeven uit dit boek, is het aan te raden de suggesties om de muziek te beluisteren op YouTube op te volgen, het voegt een extra dimensie toe aan het verhaal. Het boek is een aanrader voor mensen die houden van familiegeschiedenissen doorspekt met aandacht voor muziek, literatuur en de cultuur van Nederlands Indië.