Abraham Tuschinski’s laatste reis

Recensie Abraham Tuschinski’s laatste reis door Pierre Peeters:
Het verhaal rondom een indrukwekkende familiegeschiedenis!

Tuschinski! De naam klonk mij heel bekend in de oren, maar ik kon hem niet in een context plaatsen. Na het lezen van Abraham Tuschinski’s laatste reis, begon mij heel veel te dagen.

Abraham Tuschinski werd als vijfde kind en jongste zoon van Wolf Tuschinski en Faige Tauba Rotmann op 14 mei 1886 geboren in een huurkazerne in het Poolse Brzezin, een dorpje nabij Lodz. Zijn vader is kleermaker en het gezin kan de eindjes nauwelijks aan elkaar knopen. Abraham groeit in armoede op en is vastbesloten het te gaan maken. Zijn droom spat uit elkaar wanneer zijn vader sterft. Er zit voor de jonge Abraham niets anders op dan net als zijn vader op de markt stoffen te gaan verkopen en kleermaker te worden. Op de markt maakt Abraham Manja Ehrlich het hof, hun liefde en verlangen groeit dag na dag en na goed vijftien weken huwen zij, hij 17 en zij 18 jaar jong.

Wanneer in Polen Joden meer en meer worden gehaat, de pogroms en het antisemitisme hoogtij vieren en de kans heel erg groot wordt dat Abraham zal worden opgeroepen om te gaan vechten in het Russische leger in hun geschil met Japan, rijpt de idee om via Rotterdam naar Amerika te emigreren. Op 27 augustus 1904 ontvlucht Abraham zijn geboortedorp en neemt hij de trein in een derdeklaswagon met bestemming Rotterdam, waar een nieuwe onbekende wereld voor hem opengaat.

Abraham begint als kleermaker vesten te naaien en hij besluit de oversteek naar Amerika niet te maken, maar blijvend zijn geluk te zoeken in de fantastische stad Rotterdam. Hij laat zijn vrouw overkomen en samen beginnen ze een pension voor Poolse emigranten. Kort daarna waagt Abraham – die lezen noch schrijven kan – de stap en opent hij samen met zijn zwagers Herman Gerschtanowitz en Herman Erhlich zijn eerste filmzaal. In de jaren die volgen opent hij nog verschillende bioscopen in Amsterdam, maar vooral in Rotterdam.

Wanneer de Duitsers tijdens WOII de lage landen bezetten, wil Abraham Tuschinski niet opnieuw vluchten, waarop hij en zijn familie in 1942 worden aangehouden en worden gedeporteerd naar het concentratiekamp van Auschwitz, waar zij het leven zullen laten.

In zijn roman benadert de auteur het leven van Tuschinski op een wel heel aparte, maar originele manier. Hij laat Tuschinski zijn leven doorlopen wanneer deze opgesloten zit in de deportatietrein met bestemming Auschwitz waarbij hij zowel zijn diepte- als hoogtepunten overschouwt. De hoofdpersoon stelt zich geregeld de vraag, of hij als een goede jood heeft geleefd en gehandeld, of hij alles uit zijn leven heeft gehaald wat in zijn mogelijkheden lag. Interessant is het gegeven dat Tuschinski hierbij zijn ideeën en bedenkingen op de zeventig lotgenoten in de beestenwagon reflecteert.

Tussen alle bedenkingen door beschrijft de auteur het leven van Abraham Tuschinski van zijn geboorte tot zijn dood in Auschwitz.

De auteur heeft een heel soepele, aangename en verhalende schrijfstijl. Haarfijn wist hij de tijdsgeest neer te schrijven, naast de leefwereld en ideeën van Tuschinski, maar was er ook plaats om de Poolse Joodse gemeenschap een stem te geven en te portretteren.

Voor de lezer was dit laatste heel verhelderend en konden vooroordelen uitgelegd en in hun context geplaatst worden. Achteraan in het boek werd een interessante verklarende woordenlijst met joodse begrippen opgenomen die het lezen vergemakkelijkt.

Ik kan alleen maar heel veel respect hebben voor de ongeletterde man, die met heel veel lef, durf, bravoure zijn doel wist te bereiken en het maakte als bioscoopondernemer. Daardoor kon hij heel wat mensen kennis laten maken met bewegende beelden en kon hij in Nederland een filmimperium uitbouwen. Hij slaagde in zijn opzet, mede door een zelf ontwikkelde (gespreks-)techniek te hanteren, waarbij hij steeds zijn vennoten, zijn gesprekspartners wist te imponeren met zijn ideeën, door het dragen van moderne kledij, door zijn visie op theater en film, en hen hiermee over de streep kon trekken.

Abraham Tuschinski’s laatste reis boeide mij van begin tot einde en het was moeilijk het weg te leggen. Als lezer bleef het boek mij intrigeren en wilde ik steeds meer lezen over deze joodse man, over zijn levensloop en vooral over de bloei en ondergang van het familie-imperium. Ik was intens ontroerd aan het einde van het boek. Wat een verhaal!

Tuschinski heeft een kort leven gehad, waarin hij fenomenale dingen wist te verwezenlijken. Het staat echter buiten kijf dat Tuschinski, ondanks zijn ondernemerszin, toch steeds ietwat naïef is gebleven, maar wel heeft geleefd en steeds het onderste uit de kan wist te halen.

Dit meeslepende, in speciale verteltrant geschreven historische boek, dat over twee eeuwen waait, is een fijne must-read voor iedereen geïnteresseerd in de Joodse geschiedenis en Tuschinski in het bijzonder.