Het leven en de dood in de ast

Wie dacht dat Stijn Streuvels alleen iets is voor stoffige boekenplanken en verplichte leeslijsten, komt bedrogen uit. Met ‘Het leven en de dood in de ast’ maakt Ivan Petrus Adriaenssens van een bijna honderd jaar oude novelle een graphic novel die zindert van leven, rook en bezinning. Geen oubollige hervertelling, maar een zintuiglijk en verrassend eigentijds boek dat bewijst dat traagheid, zweet en stilte nog altijd raken, ook in tijden van scrollen en swipen.

Het uitgangspunt lijkt simpel: drie mannen werken zich ’s nachts uit de naad in een cichoreidrogerij, ergens op het Vlaamse platteland. Buiten giert de wind, binnen houdt het vuur hen in de ban. Ze moeten de gedroogde wortels omwoelen, het vuur voeden, wakker blijven. Uren, dagen, eindeloos. Tot plots een zwerver binnenwaait, op zoek naar beschutting. Zijn komst verandert niets, maar tegelijk ook alles. Want terwijl het vuur knettert en de rook hun gezichten tekent, beginnen de mannen te twijfelen aan wat ze eigenlijk doen: werken ze om te leven of leven ze om te werken?

Het klinkt zwaar en dat is het ook, maar Ivan Petrus Adriaenssens weet dat precies goed te doseren. In plaats van lange monologen of uitgekauwde symboliek kiest hij voor beelden die spreken zonder woorden. De graphic novel is bijna stil, maar net daardoor heel oorverdovend.

Elke lijn, elke tint, elk stukje schaduw ademt betekenis. De sfeer is tegelijk ruw en poëtisch: je voelt als lezer het stof in je keel, hoort het knerpen van de schop, ziet het licht flikkeren op hun gezichten. Dit is arbeid in zijn puurste vorm, getekend met respect en menselijkheid.

Wat het werk heel sterk maakt naar mijn gevoel, is hoe de tekenaar Streuvels’ trage ritme niet probeert te versnellen, maar het juist omarmt. Hij vertaalt die loomheid van het dorpsleven in een visuele cadans die bijna hypnotisch werkt. De ene pagina gloeit, de volgende zindert van schaduw. Er gebeurt niet veel, maar toch blijf je kijken. De spanning zit hem echt in het wachten, in het bijna meditatieve tempo van vuur, rook en adem. De ast wordt een universum op zich, een cocon waarin tijd oplost en gedachten beginnen te malen.

Toch is deze graphic novel allesbehalve ouderwets. Integendeel: Ivan Petrus Adriaenssens laat zien dat Streuvels vandaag nog verrassend heel actueel is. Zijn drie arbeiders zouden evengoed hedendaagse allochtone of autochtone werknemers kunnen zijn: mensen die op de automatische piloot draaien, opgeslorpt worden door routine, zoekend naar zin. De ast is hier niet enkel een oven, maar een metafoor voor de wereld waarin we allemaal proberen te blijven branden zonder op te branden.

De zwerver die plots binnenstapt, voelt aan als een indringer en is tegelijk een wake-upcall: hij doorbreekt het patroon, confronteert hen en ons als lezer, met vragen die we anders liever negeren.

Grafisch is het boek een pareltje. Ivan Petrus Adriaenssens werkt met warme aardetinten zoals roest, oker, zwart, oranje. Alles lijkt te dampen, te gloeien, te ademen. De tekst is heel minimaal en bijna volledig overbodig, want de beelden dragen zowat alles. Soms lijkt het alsof je in een oude film zit, met trage shots, close-ups van handen en ogen, rook die als muziek over de pagina’s beweegt en de pianomuziek denk je er zelf maar bij.

Ivan Petrus Adriaenssens toont echt dat stilte even expressief kan zijn als actie en dat traagheid net iets losmaakt wat snelheid nooit kan: aandacht.

Wat ik heel erg leuk vond, is dat achterin het boek Streuvels’ volledige originele novelle staat afgedrukt. Dat maakt deze uitgave dubbel interessant. Je kunt immers eerst genieten van Ivan Petrus Adriaenssens’ beeldtaal en daarna ontdekken hoe Streuvels het opschreef, of omgekeerd. De twee versterken elkaar echt. Wie Streuvels ooit te zwaar vond, krijgt hier een toegankelijke ingang; wie hem al bewonderde, ziet hoe zijn werk in kleur en beweging herleeft.

De tekenaar doet wat maar weinig adaptaties is gelukt: hij maakt de geest van een klassieker zichtbaar, zonder hem te verzwaren. Hij schildert met rook, licht en stilte. Zijn ‘Het leven en de dood in de ast’ is niet alleen een eerbetoon, maar ook een pleidooi voor aandacht: voor traag kijken, voor luisteren naar wat niet wordt gezegd, voor stilstaan bij wat arbeid en leven betekenen.

Deze graphic novel leest als een langzaam smeulend vuur: eerst denk je dat er niet veel gebeurt, maar voor je het weet, zit je midden in de gloed. Je kijkt op van de laatste pagina en merkt dat je even niet wilt praten, dat je de warmte nog voelt en dat is misschien wel het mooiste compliment dat een graphic novel kan krijgen.

Ivan Petrus Adriaenssens heeft mijns inziens waarlijk iets uitzonderlijks gedaan. Hij heeft Stijn Streuvels niet opgepoetst, maar opnieuw laten ademen. ‘Het leven en de dood in de ast’ is rauw, stil, prachtig getekend en verrassend modern. Een graphic novel die de kracht van eenvoud viert en die bewijst dat grote vragen soms het best worden gesteld in het zwijgen tussen twee ademhalingen.