De overlever

Bijzonder en indringend overlevingsverhaal

Josef Lewkowicz werd als 16-jarige al tewerkgesteld in concentratiekamp Plaszów, waar de meedogenloze Amon Göth de leiding had. Deze laatste werd bekend als ‘de slager van Plaszów’. In de film Schindlers List speelt deze man al een grote rol als beul, maar daarin wordt niet duidelijk dat Josef Lewkowicz na de oorlog ervoor zorgde dat deze persoon voor het gerecht werd gedaagd.

Josef Lewkowicz wordt als ongeveer de enige van zijn familie ‘naar links’ gestuurd, terwijl de anderen direct naar de gaskamers werden gevoerd. Hij maakt onmenselijke praktijken mee, die hij allemaal beschrijft in dit boek. Het is niet voor te stellen dat mensen tot deze praktijken in staat waren. Als beesten werden de gevangenen afgebeuld en vermoord. Hun leven had voor de nazi’s geen enkele betekenis, alleen nog als ze in staat waren om werk te verrichten. Na Plaszów overleefde Josef op miraculeuze wijze nog vijf andere concentratiekampen. Na de oorlog was zijn eerste missie om kampcommandant Amon Göth te vinden, zodat hij voor het gerecht gedaagd kon worden. Daarna hield hij zich bezig met het opsporen van verweesde Joodse kinderen om hen te redden uit hun bestaan waarin ze vaak behandeld werden als ‘slaaf’.

De overlever is een verhaal dat diepe indruk maakt, het is een rauwe en onbegrijpelijke getuigenis van een leven dat minder betekenis heeft dan dat van een dier. De gevangenen werden uitgebuit, op gruwelijke wijze mishandeld tot de dood onvermijdelijk was. Anderen werden al meteen doodgeschoten of zelfs levend begraven. Het zijn onvoorstelbare misdadige praktijken geweest. Als je eenmaal begint in het verhaal, laat het je niet meer los. Maar eigenlijk gaat deze ellende je voorstellingsvermogen te boven.

Josef Lewkowicz heeft zijn geschiedenis verteld aan auteur Michael Calvin, die deze opgetekend heeft. Het verhaal wordt rechtstreeks tot de lezer gericht. Het is een aparte ervaring om tijdens het lezen direct aangesproken te worden. Het maakt het geheel persoonlijker. Na de getuigenissen van het leven in de kampen, lezen we over de jacht op de nazi’s en de weeskinderen. Ook dat verliep niet allemaal even gladjes. Maar door de vindingrijkheid die Lewkowicz tijdens zijn kampperiode ook vaak gered had, kon hij zijn missie vervullen. Dit gedeelte van het boek voelt als een opsomming die soms wat langdradig overkomt, maar wel onderdeel is van zijn leven. Het verhaal vertelt ook over zijn leven als getrouwde man, als vader en grootvader.

De overlever is het verhaal van een 96-jarige man die ondanks alle wreedheden die hij meegemaakt had, niet zijn vertrouwen in de mensheid heeft verloren. Zijn geloof was zijn grootste houvast. Ook verloor hij tijdens zijn latere leven nog zijn vrouw en een zoon. Desondanks kan hij in de laatste alinea de uitspraak doen:
“Het leven is waardevol. Het is een voorrecht.”

Zijn motivatie om het boek te schrijven (speciaal voor zijn kinderen, kleinkinderen en achterkleinkinderen en alle toekomstige generaties) verwoordt hij als volgt:
“Misschien worden hun morgens verrijkt door mijn gisterens.”
Er rest alleen bewondering voor de kracht die deze man tentoonspreidde in zijn leven in een tijd die zo mensonterend was dat die nooit vergeten mag worden en zeker nooit meer voor mag komen!